Οι πρώτοι Άγγλοι εμπορικοί αντιπρόσωποι εμφανίζονται στη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά από τον 16ο αιώνα, αλλά τον 19ο αιώνα, λόγω της επέκτασης της σταφιδοκαλλιέργειας και της συνεχιζόμενης μετακίνησης πληθυσμού από τα ορεινά στα πεδινά και τα παράλια εδάφη της Πελοποννήσου, το εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο της σταφίδας ήταν πλέον η Πάτρα, προσελκύοντας το ενδιαφέρον Ελλήνων εμπόρων από άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως ο Μιχαήλ Κόλλας και οι οικογένειες Γερούση, Τζίνη, Κωνστάκη, αλλά και ξένων κεφαλαιούχων, όπως ο Βαρφ, ο Κλάους, ο Άμβουργερ.
Η εμπορευματοποίηση της αγροτικής παραγωγής επέτρεψε έντονους ρυθμούς αστικοποίησης και τη διάδοση σύγχρονων αστικών πολιτισμικών προτύπων. Έτσι συγκροτήθηκε κυρίως στα μεγάλα λιμάνια και εμπορικά κέντρα της σταφίδας μια νέα αστικού χαρακτήρα τάξη.
Εκτός από τους σταφιδεμπόρους πολλά ακόμη επαγγέλματα συνδέθηκαν με την τυποποίηση και το εμπόριο της σταφίδας, όπως οι σταφιδοσυσκευαστές, οι σταφιδομεσίτες, οι ξυλοκιβωτιοποιοί, οι καρφωτές, οι ασφαλιστές, οι ναυτιλιακοί πράκτορες.
Πάτρα, φόρτωση σταφίδας. Φωτογραφία του William J. Woodhouse, επιμελητή του Nicholson Museum, από τις επισκέψεις του στην Ελλάδα μεταξύ 1890 και 1935.
Link: flickr.com
Οι σταφιδέμποροι και σταφιδομεσίτες της Πάτρας σύχναζαν στο καφενείο «Λεσχίδιον», ένα καφενείο/σφαιριστήριο στην οδό Αγίου Ανδρέου, το οποίο ιδρύθηκε από τον Κεφαλλονίτη Διονύσιο Μαρκέτο και λειτούργησε για σαράντα περίπου έτη ως λέσχη, έως και τον Δεκέμβριο του 1921.
Θαμώνες του Λεσχιδίου ήταν οι έμποροι, αντιπρόσωποι, εργοστασιάρχες, μεγαλοπαραγωγοί και τραπεζίτες της εποχής. Εκεί έκλειναν συμφωνίες αλλά και αγόραζαν και πουλούσαν «Δελτία σταφίδας» (αποδείξεις παρακράτησης).
Τα Δελτία αφορούσαν βάρος σταφίδας (σε ενετικά λίτρα) και η τιμή των Δελτίων, που έπαιζαν τον ρόλο των σημερινών μετοχών, ανεβοκατέβαινε ανάλογα με την αυξομείωση της τιμής της σταφίδας μέσα στο ίδιο σταφιδικό έτος.
Το θέμα της πρόβλεψης αυτών των αυξομειώσεων της τιμής της σταφίδας γινόταν αντικείμενο αγοραπωλησιών των Δελτίων, μετατρέποντας ουσιαστικά το Λεσχίδιον σε ένα άτυπο «χρηματιστήριο» της σταφίδας.
«Τὸ ἱστορικὸν “Λεσχίδιον”, τὸ ἐμπορικὸ κέντρο τῆς πόλεώς μας καὶ τῶν ἐπαρχιῶν… ἦτο ἡ φωλεὰ τοῦ σταφιδοεξαγωγικοῦ καὶ μεσιτικοῦ κόσμου τῶν Πατρῶν καὶ τῶν Ἐπαρχιῶν… Τὸ “Λεσχίδιον” ἀριθμοῦν τεσσαρακονταετῆ περίπου βίον περιπετειώδη, ἐδοκίμασε πικρίες καὶ χαρές».
Εφημερίδα Νεολόγος Πατρών (12.12.1921), Μουσείο Τύπου Ε.Σ.Η.Ε.Π.Η.Ν., Πάτρα.
Στο Λεσχίδιον οι σταφιδέμποροι και σταφιδομεσίτες κέρδιζαν ή έχαναν μεγάλα χρηματικά ποσά και, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο φύλλο της 12ης Δεκεμβρίου 1921 της εφημερίδας «Νεολόγος Πατρών», η ιδιότυπη αυτή λέσχη-καφενείο
«…έγνώρισεν εύτυχεῖς ἡμέρας άλλὰ καὶ άτυχήματα περισσότερα. Έλάχιστοι θαμῶνες του έξῆλθον ἐκεῖθεν, χωρὶς πληγὴν εἰς τὴν καρδίαν, χωρὶς ἀναμνήσεις ποῦ άφίνουν παντοτεινὴν πικρίαν».
Οι έμποροι σταφίδας για την επικοινωνία τους με αντιπροσώπους τους ή εμπόρους σε άλλες χώρες του εξωτερικού χρησιμοποιούσαν την τηλεγραφία. Τα τηλεγραφήματα που στέλνονταν στις αρχές του 20ου αιώνα από τους εμπόρους σταφίδας ήταν κρυπτογραφημένα, για να διασφαλίζουν το απόρρητο της επικοινωνίας, με στόχο να μην γίνουν αντιληπτές οι εμπορικές τους κινήσεις από τους ανταγωνιστές τους.
Πέραν της κρυπτογράφησης με βάση διεθνείς κώδικες (Benltey’s Complete Phrase Code Book) χρησιμοποιούνταν και ιδιωτικοί κώδικες: πολλές οικογένειες και οίκοι μεγαλεμπόρων σταφίδας είχαν τους δικούς τους κώδικες κρυπτογράφησης, δακτυλογραφημένους σε αντίτυπα βιβλίων που είχαν μόνο οι απολύτου εμπιστοσύνης αντιπρόσωποί τους!
Τηλεγράφημα του εμπορικού οίκου Τζίνη που εστάλη στις 28 Ιουλίου 1932. Οι δύο πρώτες φράσεις λένε: ABAFH (Αγορά άπρακτη αλλά οι τιμές αμετάβλητες) ACDOF (Αγορά άνευ πράξεων με τιμές ονομαστικές).
Όντας το κυριότερο εξαγωγικό προϊόν της Ελλάδας κατά τον 19ο αιώνα, η μαύρη σταφίδα λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα προσέφερε αξία των εξαγωγών της συχνά άνω του 60% της συνολικής αξίας των εξαγωγών της χώρας, φτάνοντας το 1877 το 79%!
Η σημαντικότητα της μαύρης σταφίδας αποτυπώθηκε χαρακτηριστικά από τον Ξενοφώντα Ζολώτα, ο οποίος έλεγε ότι η σταφίδα ήταν για την Ελλάδα «ό,τι ο καφές για τη Βραζιλία».
Σταφιδέμποροι στο Λεσχίδιον στην οδό Aγ. Ανδρέου στην Πάτρα (καλοκαίρι 1924). Διακρίvοvται από αριστερά, οι: Γ. Ν. Τριάvτης, Αvδρ. Ζωιόπουλος, Φιλίππου, Θ. Βουρλούμης, Koυv και Μπάρρυ.