(0:02 – 2:14)

Ι.Π. Καλημέρα, το όνομά μου είναι Γιάννης Παπαγιαννόπουλος, είμαι ερευνητής για την ιστορία και τον πολιτισμό της μαύρης σταφίδας και βρισκόμαστε εδώ στο σταφιδεργοστάσιο της Ένωσης Συνεταιρισμών Ζακύνθου για να μιλήσουμε για τις εργασίες, την επεξεργασία της σταφίδας και την τυποποίηση της σταφίδας που γίνεται εδώ στο σταφιδεργοστάσιο και γενικότερα για τη σχέση σου με την παραγωγή και την τυποποίηση. Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με κάποια βασικά στοιχεία, προσωπικά. Πώς λέγεσαι, πού γεννήθηκες και πώς ξεκίνησε η σχέση σου με τη σταφίδα;

Δ.Χ. Καλή σας ημέρα κι από μένα, ονομάζομαι Διονύσιος Χαρακτινός, είμαι γεννημένος το 1965, κατάγομαι από αγροτική οικογένεια και ήρθα στην Ένωση το 1989.

Ι.Π. Είχαν καλλιεργήσει σταφίδα στην οικογένειά σας, εσείς;

Δ.Χ. Βεβαίως, καλλιεργούσε ο πατέρας μου από χρόνια. Κατάγομαι από αγροτική οικογένεια, όπως σας είπα, και η δουλειά μας ήταν αγροτική.. αγροτικές. Σταφίδα, λάδι, κρασί. Αυτά τα τρία τα βασικά προϊόντα της Ζακύνθου. Λοιπόν, όταν ήρθα εδώ στην Ένωση, ήρθα κατευθείαν στο σταφιδεργοστάσιο, συγκεκριμένα στο χειρισμό του σταφιδεργοστασίου και σε όλη τη λειτουργία του εργοστασίου. Σιγά-σιγά με τον καιρό, ας πούμε, ασχολήθηκα με τη λειτουργία του εργοστασίου.

(2:14 – 7:37)

Ι.Π. Το εργοστάσιο λειτουργεί όλο τον χρόνο ή μόνο τις περιόδους που μαζεύετε σταφίδα και την  επεξεργάζεστε;

Δ.Χ. Κοιτάξτε, τότε λειτουργούσε κάθε μέρα. Γιατί η ποσότητα της σταφίδας που παραλαμβάναμε ήταν αρκετή και απαιτούσε μέρες για την επεξεργασία της. Δηλαδή, συγκεκριμένα ήταν γύρω στους 6.000 τόνους. Η δε παραγωγή του εργοστασίου ήταν γύρω στις 20  τόνους την ημέρα. Και όπως καταλαβαίνετε απαιτούσε κάποιες μέρες για να επεξεργαστεί.

Ι.Π. Η διαδικασία πώς γινόταν; Δηλαδή ερχόταν ο παραγωγός, είχε τρυγήσει τη σταφίδα του, την είχε ξεράνει και ερχόταν εδώ να σας την δώσει να την παραλάβετε εσείς… χρησιμοποιούσατε ειδικές συσκευασίες αυτά με τα μεγάλα κιβώτια; Πώς την έφερνε;

Δ.Χ. Κοιτάξτε, τότε η παραλαβή γινόταν με τσουβάλι. Όταν λέμε τότε, μιλάμε 1989-1990, αυτά τα χρόνια γινόταν με τσουβάλι. Το 2000 σταμάτησε το τσουβάλι και ήρθαν τα κιβώτια. Και υποχρεωνόταν ο παραγωγός να την φέρνει μόνο με κιβώτια.

Ι.Π. Κιβώτια μικρά ή μεγάλα;

Δ.Χ. Κιβώτια ήταν κάποια μικρά, γύρω στα 25 με 30 κιλά. Και εδώ στην αποθήκευση γινόταν στα μεγάλα κιβώτια τα δικά μας που παίρνουν 350 κιλά.

Ι.Π. Οπότε έφερνε τη σταφίδα…. τη ζυγίζατε…

Δ.Χ. Έφερνε τη σταφίδα, τη ζυγίζαμε, εγινόταν ένας ποιοτικός έλεγχος, να δούμε σε τι κατάσταση έρχεται η σταφίδα. Με την παρουσία του γεωπόνου που υπήρχε εδώ. Και την αποθηκεύαμε.

Ι.Π. Μπορεί να γυρίζατε και κάποια ποσότητα πίσω, να μην την παραλαμβάνετε, να λέγατε ότι αυτή δεν είναι καλή ποιοτικώς;

Δ.Χ. Φροντίζανε να την είχανε πάντα καθαρή και περιποιημένη. Εν καιρώ όμως γινότανε και παρατηρήσεις. Γινόταν και παρατηρήσεις. Ναι, αποθηκευόταν η σταφίδα. Την αφήναμε γύρω στο ένα μήνα να ξεκουραστεί. Να σιτέψει που λέμε και μετά εξεκίναγε η επεξεργασία της. Οι παραγγελίες συνήθως ήταν για Αγγλία, Ολλανδία, Αυστραλία, αυτά τα κράτη.

Ι.Π. Το πρώτο στάδιο επεξεργασίας ποιο ήταν;

Δ.Χ. Το πρώτο στάδιο επεξεργασίας ήταν να ξεκινήσουν να φύγουν τα πρώτα κότσαλα. Από κάποιον αέρα που υπήρχε. Να φύγουν τα πρώτα κότσαλα. Και ταυτόχρονα στην γραμμή παραγωγής φεύγανε πάντα ξένες ύλες, κότσαλα, κόκκινο, σάπιο αν υπήρχε, χοντρόρρωγο, όλα αυτά αφαιρότανε μέχρι που να έρθει το τελικό αποτέλεσμα. Το επιθυμητό.

Ι.Π. Και μετά για να φτάσει να τυποποιηθεί η σταφίδα;

Δ.Χ. Για να φτάσει να τυποποιηθεί περνούσε από διάφορα στάδια, όπως είπαμε η αφαίρεση των ξένων υλών, έγινε το πλύσιμο. Μετά το πλύσιμο πήγαινε στην απομισχωτική μηχανή η οποία έκοβε τον μίσχο, μετά περνάγανε από άλλα μηχανήματα που τις στέγνωνε, μετά γινότανε χειροδιαλογή από γυναίκες, προσωπικό έμπειρο, και βγάζανε ό,τι ξένες ύλες είχανε μείνει από τα μηχανήματα, μέχρι που να έρθει στο τελικό αποτέλεσμα που ήταν κατάλληλο για κατανάλωση.

Ι.Π. Οι γυναίκες αυτές που είπατε ήταν έκτακτο προσωπικό;

Δ.Χ.  Όχι, υπήρχε ένα προσωπικό που ήταν σχεδόν ολοχρονικής. Εργατικό προσωπικό εδώ για το σταφιδεργοστάσιο που ήταν σχεδόν ολοχρονικής. Δηλαδή βγάζανε αρκετά μεροκάματα το χρόνο.

Ι.Π. Και δουλεύανε και σε διάφορες φάσεις, όχι μόνο φαντάζομαι στη διαλογή, στο τελικό ή συμμετείχαν και σε άλλες…

Δ.Χ. Ήταν συγκεκριμένες οι θέσεις εργασίας, ήταν συγκεκριμένες για τα συγκεκριμένα άτομα. Δηλαδή άλλος ήταν στα κόσκινα, άλλος ήταν στη διαλογή, άλλος ήταν στο να φτιάχνει κιβώτια, άλλος ήταν στην πλάστιγγα, μέχρι το τελικό αποτέλεσμα στις μπαλέτες που γινόταν και έμπαιναν στο κοντέινερ.

Ι.Π. Η σταφίδα της Ζακύνθου είναι χαρακτηρισμένη ως ΠΟΠ, είναι ποιοτικό προϊόν με ονομασία προέλευσης ανωτέρας ποιότητας και εξάγεται για πάρα πολλά χρόνια. Ήξερα ότι εξάγεται και στην Αμερική. Μάλιστα το όνομα το Ζάντε ήταν γνωστό στην Αμερική, το είχαν ταυτίσει με τη σταφίδα.

Δ.Χ. Ναι, πιο παλιά.

Ι.Π. Μετά πήγαινε περισσότερο στις αγορές της Ευρώπης;

Δ.Χ. Ναι, όπως Αγγλία, Ολλανδία, η Γερμανία είχε πάρει.

Ι.Π. Αλλά και για εσωτερική κατανάλωση.

Δ.Χ. Πολύ για εσωτερική κατανάλωση. Και τοπική, και στην Ζάκυνθο και στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Ι.Π. Σήμερα η παραγωγή πώς είναι, έχει μειωθεί;

Δ.Χ. Η παραγωγή έχει μειωθεί κατά πολύ. Γιατί τότε ήταν βασικά προϊόντα, σταφίδα, λάδι, κρασί, όπως είπαμε. Τώρα έχει γίνει και ο τουρισμός, και έχουν μειωθεί οι παραγωγές σε όλα τα προϊόντα αυτά.

Ι.Π. Αυτό σημαίνει ότι έχει μειωθεί και το προσωπικό του σταφιδεργοστασίου. Ή έχουν πάει σε άλλες θέσεις;

Δ.Χ. Ναι, έχουν πάει σε άλλες θέσεις. Γιατί παράλληλα η Ένωση κάνει και κρασί και λάδι. Κρασί και λάδι, ναι.

Ι.Π. Η σχέση με τους παραγωγούς πώς ήταν, δηλαδή έρχονταν εδώ, γιατί φαντάζομαι ότι γνωρίζεστε και με πολλούς.

Δ.Χ. Η σχέση με τους παραγωγούς ήταν πολύ φιλική. Αγαπάγαν την Ένωση, ερχόταν εδώ και ήταν η οικογένειά τους, η δεύτερη οικογένειά τους.

(7:37 – 7:56)

Ι.Π. Υπήρχαν και ανταγωνιστές, έμποροι, ιδιώτες που παραλαμβάνανε σταφίδα;

Δ.Χ. Υπήρχαν, ναι.

Ι.Π. Οπότε κάποιοι παραγωγοί προτιμούσαν να πάνε εκεί.

Δ.Χ. Κάποιοι, ναι, πήγαιναν εκεί.

Ι.Π. Αλλά ο μεγαλύτερος όγκος ερχόταν στην Ένωση.

Δ.Χ. Ο μεγαλύτερος ήταν στην Ένωση, ναι.

(7:56 – 11:54)

Ι.Π. Σήμερα, σε ποιες περιοχές έχει μείνει να καλλιεργείται σταφίδα; Παλιότερα ήταν σχεδόν σε όλο το νησί. Μάλλον ήταν στον κάμπο, όχι σε όλο…

Δ.Χ. Και τώρα είναι σε όλο το νησί, αλλά έχουνε ξεκολωθεί… το περισσότερο μέρος των εκτάσεων της σταφίδας.

Ι.Π. Αυτές έχουν γίνει κάποια άλλη καλλιέργεια, έχουν γίνει ελιές ή τις έχουν αφήσει έτσι;

Δ.Χ. Άλλοι έχουν βάλει ελιές, άλλοι εκάμανε δωμάτια, άλλοι εκάμανε διάφορες… τέτοια πράγματα.

Ι.Π. Για εσάς η σταφίδα τι είναι, δηλαδή τι θα λέγατε ότι είναι η σταφίδα ως προϊόν; Έχετε τόσα χρόνια που ασχολείστε με αυτήν, γιατί από την οικογένειά σας την ξέρατε ως καλλιεργητές…

Δ.Χ. Η σταφίδα ήταν ο μαύρος χρυσός για τη Ζάκυνθο. Ήταν ο μαύρος χρυσός γιατί μπαίνανε πολλά λεφτά.

Ι.Π. Σήμερα;

Δ.Χ. Σήμερα έχει μειωθεί κατά πολύ. Έχει απασχοληθεί ο κόσμος με άλλες ασχολίες και τη σταφίδα την έχει αφήσει.

Ι.Π. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιοι καλλιεργητές.

Δ.Χ. Υπάρχουν κάποιοι που καλλιεργούν, υπάρχουν κάποιοι μεγαλύτερης ηλικίας που ασχολούνται ακόμα με τη σταφίδα.

Ι.Π. Πιστεύετε ότι μπορεί να ξαναγίνει να ασχοληθούν κάποιοι νέοι άνθρωποι, δηλαδή έχουν κίνητρα;

Δ.Χ. Πρέπει να δοθούν κίνητρα. Από εκεί ξεκινάει… να ανέβει η τιμή, να υπάρχει ζήτηση για να μπορέσει ο κόσμος να καλλιεργήσει.

Ι.Π. Εσείς τώρα σε τι συσκευασίες πουλάτε, προωθείτε τη σταφίδα;

Δ.Χ. Εμείς την πουλάμε σε κιβώτια των 10 κιλών, σε φακελάκι 200 γραμμαρίων και σε μια άλλη συσκευασία 2 κιλά. Τρεις συσκευασίες κάνουμε.

Ι.Π. Έχετε κάποια ιδιαίτερη συσκευασία, κάτι άλλο, κάποιο καιρό έκανε…

Δ.Χ. Έχουμε βγάλει κατά καιρούς και τη σταφίδα με σοκολάτα. Σταφίδα με σοκολάτα, γάλακτος και υγείας. Και αυτή… υπάρχει μια ζήτηση, αρκετή δηλαδή υπάρχει ζήτηση.

Ι.Π. Αλλά είναι και πιο ακριβή και υπάρχει…

Δ.Χ. Κοστίζει γιατί είναι ακριβή η σοκολάτα. Είναι ακριβή η σοκολάτα και ανεβαίνει η τιμή της λόγω της σοκολάτας.

Ι.Π. Τι άλλο έτσι, κάποια εμπειρία, κάποια μνήμη ιδιαίτερη από όλα αυτά τα χρόνια που εργάζεσαι στον σταφιδεργοστάσιο με τη σταφίδα; Κάποιες χρονιές που μπορεί να είχαν κάποιο χαρακτηριστικό που σας έχει μείνει στη μνήμη;

Δ.Χ. Τα χαρακτηριστικά είναι οι θεομηνίες. Δηλαδή να βρέξει κάποια εποχή που δεν επιτρέπεται, όπως ο Αύγουστος. Ή ο Μάιος, ας πούμε, να έχει τέτοιες βροχές και να μην γινόταν η παραγωγή που έπρεπε να γίνει. Αυτά έχουν μείνει κατά καιρούς. Υπήρχαν και χρόνια με πολύ καλές παραγωγές.

Ι.Π. Εσείς είχατε προλάβει τον ΑΣΟ; Δηλαδή υπήρχε ΑΣΟ εδώ στη Ζάκυνθο που παραλάμβανε σταφίδα.;

Δ.Χ. Υπήρχε, ναι. Υπήρχε. Ήμουνα παιδάκι και είχα ακούσει ότι πηγαίνανε και εκεί. Έπαιρνε και ο ΑΣΟ κάποια ποσότητα, ας πούμε, έπαιρνε, ναι.

Ι.Π. Και κάποιο τρόπο διασφάλιζε και το εισόδημα του παραγωγού, γιατί ήξερε ότι θα του πάρει τη σταφίδα. Τουλάχιστον αυτό έχω ακούσει από άλλες περιοχές.

Δ.Χ. Ναι, ήτανε μέλη. Ήτανε κάποιοι που ήταν μέλη στον ΑΣΟ. Όπως και εδώ είχαμε τα μέλη τα δικά μας, ήταν και εκεί κάποια που πηγαίνανε στον ΑΣΟ.

(11:54 – 12:43)

Ι.Π. Σήμερα υπάρχει άλλος έμπορος που παραλαμβάνει σταφίδα, εκτός από την Ένωση;

Δ.Χ Υπάρχει, ναι. Υπάρχει, υπάρχει.

Ι.Π. Και αυτός έχει περίπου τη ποσοστό της αγοράς, της διάθεσης της σταφίδας, της συγκέντρωσης; Ξέρετε ή δεν έχετε καμία εκτίμηση;

Δ.Χ. Ναι, ναι, δεν ξέρω τώρα, ναι, δεν ξέρω τι…

Ι.Π. Οπότε ο παραγωγός τώρα στη Ζάκυνθο, αν θέλει να πουλήσει τη σταφίδα του, την φέρνει είτε εδώ στην Ένωση, στο σταφιδεργοστάσιο, είτε πάει σε κάποιον ιδιώτη.

Δ.Χ. Ναι, ναι, ναι, σε ιδιώτη. Οι οποίοι την βγάνουν εκτός Ζακύνθου, γιατί δεν υπάρχει άλλο σταφιδεργοστάσιο από της Ένωσης και την επεξεργάζονται απέναντι.

Ι.Π. Α, οπότε εδώ γίνεται η συγκέντρωση, η παραλαβή, αλλά η επεξεργασία γίνεται αλλού.

Δ.Χ. Ναι, από τους εμπόρους.

(12:43 – 15:42)

Ι.Π. Άρα είστε το μοναδικό σταφιδεργοστάσιο.

Δ.Χ. Το μοναδικό σταφιδεργοστάσιο.

Ι.Π. Πότε ιδρύθηκε περίπου, θυμάστε, έχετε ακούσει πότε ιδρύθηκε το σταφιδεργοστάσιο, πότε ξεκίνησε να δουλεύει ως σταφιδεργοστάσιο αυτό εδώ;

Δ.Χ. Το συγκεκριμένο σταφιδεργοστάσιο ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1970. Πιο παλιά όμως υπήρχε προηγούμενο σταφιδεργοστάσιο της ΕΑΣ, πάλι της Ζακύνθου, το οποίο βρισκόταν στην χώρα, στην παραλία.

Ι.Π. Αυτό σήμερα δεν υπάρχει ως κτίριο;

Δ.Χ. Αυτό δεν υπάρχει, δεν υπάρχει σαν σταφιδεργοστάσιο. Έγινε μεταγκατάστασή του εδώ. Το συγκεκριμένο τότε ήταν εκεί μέχρι και το σεισμό. Μετά το σεισμό γκρεμίστηκε το κτίριο.

Ι.Π. Μετά το 1953.

Δ.Χ. Μετά το ‘53, τους σεισμούς του ’53.

Ι.Π. Τώρα η περίοδος εργασιών, έτσι φόρτου εργασιών του σταφιδεργοστασίου έχει συρρικνωθεί λίγο. Είναι η περίοδος μετά τον τρύγο που φέρνουν σταφίδα οι παραγωγοί…

Δ.Χ. Μετά τον τρύγο, μετά τον Αύγουστο συγκεκριμένα. Εμείς αρχίζουμε και παραλαμβάνουμε το Σεπτέμβριο. Έρχεται εδώ αποξηραμένη. Και ανάλογα τις παραγγελίες γίνεται επεξεργασία.

Ι.Π. Φέτος ήτανε καλή χρονιά, μέτρια;

Δ.Χ. Ήτανε μια καλή χρονιά. Μια καλή χρονιά.

Ι.Π. Δεν ξέρω, έχετε κάτι άλλο, υπόψη σας  που θα θέλετε να πείτε για τις δουλειές του σταφιδεργοστασίου, για την επαφή σας με τη σταφίδα, την επαφή σας με τους αγρότες, ή κάποιες σκέψεις που έχετε ακούσει που έρχονται εδώ και μοιράζονται μαζί σας για την παραγωγή, για την τιμή;

Δ.Χ. Υπάρχουν ανθρώποι που, είπαμε, η Ένωση ήτανε η δεύτερή τους οικογένεια. Έφεραν εδώ τα προϊόντα τους, υπήρχε σχέση καλή με τους υπαλλήλους, ρωτάγανε, ενημερωνότανε από τον γεωπόνο για διάφορες ασθένειες που πειράζουν τη σταφίδα, τ’ αμπέλι.

Ι.Π. Η καλλιέργεια που κάνουν είναι συμβατική, δεν είναι βιολογική; Υπάρχουν και κάποιοι που κάνουν βιολογική;

Δ.Χ. Οι περισσότεροι είναι συμβατικοί. Υπάρχουν και κάποιοι που καλλιεργούν βιολογικά, αλλά είναι σε μικρό ποσοστό.

Ι.Π. Υπάρχουν μικροί παραγωγοί, δεν ξέρω αν το γνωρίζετε αυτό, που τυποποιούν οι ίδιοι; Και πουλάνε οι ίδιοι τη σταφίδα τους.

Δ.Χ. Όχι, όχι, όχι. Η επεξεργασία της σταφίδας έχει κάποια ιδιαιτερότητα που δεν μπορεί να γίνει, αν δεν είναι σταφιδεργοστάσιο. Δεν μπορείς δηλαδή με το χέρι να πεις ότι θα την καθαρίσεις. Δεν γίνεται με τίποτα.

Ι.Π. Ευχαριστώ πολύ!

Δ.Χ. Να είστε καλά!